Dziarniki

Nowogród, osada miejska nad rzeką Narwią z lew. brzegu, naprzeciwko ujścia rzeki Pisi, pow. Łomżyński, gmina i parafia Nowogród.
Leży w malowniczem położeniu, na krawędzi wyżynywzniesienia 450 stóp npm, a 125 stóp nad poziom doliny nadrzecznej, szeroko tu się rozciągającej, z widokiem na Narew, mającą tu 320 stóp szerokości i na lasy dawnej puszczy nowogrodzkiej. Odległa 14 wiorst od Łomży, 133 wiorsty od Warszawy, posiada kościół prafialny murowany, dom przytułku dla ubogich, dwie synagogi, szkołę początkową, urząd gminny, 307 domów (3 murowane), 3078 mk. i 5589 mórg ziemi należącej do mieszczan; stacyję pocztową Łomża.
W 1807r. było tu 190 domów, w 1827r. 220 domów, w 1860r. 257 domów (2 mur.)i 2275 mieszkańców (1111 żyd.). Z zakładów fabrycznycj istniały tu 1860r. drobne fabryki grubego sukna ( z produkcją na 4000 rubli srebrem), 8 arbarni, cegielnia, fabryka mydła i świec. Ludność chrześcijańska trudni się rolnictwem.
Położenie samo przy zbiegu dwóchrzek, wskazuje iż w odległej starożytności istniała tu osada, a zapewne i gród. W 1379r. Ziemowit III ks. mazowiecki, dzieląc swe księstwo miedzy synów, nadaje Nowogród Janowi. W 1400r. założył tu ks. Janusz (Starszy) mazowiecki, kościół, a parafię utworzył w 1409r. Jakub, biskup płocki. Osada sama musiała być już wtedy miastem , gdyż Bolesław książę warszawski, wyszogrodzki i zakroczymski nadając w 1434r. prawo magdeburskie, potwierdził dawne przywileje. Pozwalając na zbudowanie łaźni, zastrzega sobie i następcom bezpłatną kąpiel raz w tygodniu,
Położonie nadrzeczne sprzyjając handlowi, przyczyniło się do wzrostu miasta, Nowogród leżał przy trakcie handlowym z Warszawy do Królewca. Według lustracyi z 1564 r. było 300 domów, 14 szewców, 16 kołodziejów. Inni rzemieślnicy, jako wolni od opłat, nie podani. W 1615 r, pożar zniszczył miasto, Według lustracyi z 1620 r. ogólny dochód wynosił 740 zł. 15 gr. Młynów na Narwi i Pisi było 17. Piwowarek 14, dających po beczce piwa (2 sądy) co kwartał do dworu, za beczkę dostają po 6 groszy. Piwowarowie zalewają na słód po 6 korcy, płacą od słodu piwnego i gorzałczanego po 9 groszy. Rybacy dają po 60 szczuk łokietnych, prócz czynszu. Szewcy, kołodzieje, bednarze, kowale, tessarzowie, przetacznicy, stelmachowie po 1 fl, 3 gr. płacą (Star. Polska, I, str. 639, wyd. 2). Władysław IV w 1637 r. nadaje mieszczanom wolne rybołówstwo na Narwi i Pisi. Maria Ludwika, ujęta pięknością położenia, zbudowała sobie nad Narwią, o 2 wiorsty w stronie płn.-zach. od miasta, siedzibę, zniszczoną przez Szwedów. Było to zapewne miejsce dawnego grodu książęcego.
Wolny wręb nadany w 1652 r. mieszczanom, pozwolił im szybko odbudować miasto. Powtórny pożar w 1778 r. zniszczył je do szczętu.
Za rządów pruskich, uspławnienie Pisi ożywiło ruch handlowy, który znowu upadł z chwilą utworzenia ks. warszawskiego i przeprowadzenia granicy, utrudniającej ruch handlowy, Mieszczan rolników tutejszych zwą gryczanami, od ulubionych im placków gryczanych. Gmina N. obejmuje tylko osadę miejską i należy do sądu gminnego okręgu II w Miastkowie. N. par, dek. łomżyński, ma 9420 dusz. Kościół obecny odbudowany w 1821 r, kaplica św. Ducha założona w 1609 r. przez mieszczan. Nowogródzkie starostwo niegrodowe, zwane także leśnictwem kupiskim, leżało w wpjew. mazowieckiem, w ziemi łomżyńskiej.
W 1771 roku zaliczały się doń wsie: Nowogród, Kupiski, Czerwone, Kąty, Zabiele i leśnictwo kupiskie, które posiadał Jerzy Mniszech, kasztelan krakowski, opłacając zeń kwarty 13182 złp. 7 gr. Na sejmie warszawskim z 1778—1775 Stany Rzplitej zapewniły dożywocie na temże stwie Antoniemu ks, Sułkowskiemu, w razie nastąpionej śmierci Mniszcha, Dobra rządowe Nowogród miały po 1831 roku 72,537 mr. obszaru, z czego po oddzieleniu majoratu, nadanego 1838 r. gonerałowi ks. Szachowskiemu, pozostało w 1854 roku ogólnej rozległości 45142 mr. tak w gruntach folwarcznych, jakoteż i włościańskich, a mianowicie; wójtostwo Lipniki 136 mr.; miasto i wójtostwo Nowogród 222 mr. probostwo Nowogród 10 mr.: las 14574 mr. odpadki leśne 4047 mr., past. 849 mr.; rzeka Narew 167 mr; rzeka Pisna_ 201 mr; wie Baba 2 gr. mr, 13 Baliki mr. 204 wś Bindużka mr. 245; wieś Brzezina al. Brzozowa 787mr. wS Czarnia mr. 1235; wś Dawia 240mr.; wś Dembniki mr 556.; wieś Dobry Las 2241 mr; wś Gawrychy 753 mr. ws Gaski 748 mr; wś Gietki 708 ar; wś Jankowo i Młodzianowo 256 mr; wś Krasny Borek 278 mr; wś Kuzie 1339 mr.; wś Lipniki 4529 mr.; wś Morgowniki 253 mr. wś Niksowizna 1069 mr.; wś Plewkowo ?97 mr; wś Popiołki 297 mr; wś Poręby 544 mr.; wieś Szafranki 2129 mr.; wieś Śliwiki 477 mr; wś Tartak 831 mr.; wś Złota Góra 129 mr; wś Korwki 252 mr.; wś Serwatki 267 mr; wś Skroda Ruda 722 mr.; wś Ptaki 104 mr.; wś Zrębiska 109 mr.; wś Jurki 187 mr; Piasutno 1101 mr. Majorat gen. Szachowskiego miał w 1854 r. 27395 mr. tak fol warcznych jak i włościańskich. Fol, Kupiski 1950 mr.; fol. i wójtostwo Łomżyca 176 mr. fol, Miastkowo 671 mr.; sołectwo Miastkowe 70 mr.; odpadki 449 mr.; Łąki Bartne 748 rar. | wody 282 mr.; osady służby leśnej 171 mr. lasy 6125,
W 1866 r. istniały na tym obszarze następne wsie: Kupiski os, 68, z gr. mr 2210; Miastkowo os. 27, s gr. mr. 812; Borzenica os 12, z gr. mr. 408; Jednaczewo os, 43 | gr. mr. 789; Szabłok os. 16, z gr, mr, 386 Łomżyca os. 35, z gr. mr. 1087; Mątwica os 68, z gr. mr. 2054; Bartkowizna os. 2, z gr. mr. 67; Kule os. 2, z gr. mr. 133; Rybaki os. 15, z gr. mr. 474; Kraska os. 23, z gr. mr 348; Janowo os. 50, z gr. mr. 151; Stanisławowo os. 35, z gr. mr. 713; Parzychy os. 10 z gr. mr. 151; Wyk os. 86, z gr. mr. 1601 Zbójna os. 98, z gr. 058; Gontarze os. 21, 2 gr. mr. 452; Pianki os. 44, z gr. mr. 720 Ossowiec os. 43, z gr. me. 791; Laski os. 60 z gr. mr. 1338; Rzym Tabory os. 12, zgr |mr. 307; Gąski os. 6, z gr. mr. 88; Gawrychy os. 23, z gr. mr. 178; Dobry Las os, 12, z gr mr. 23; Dębinki os. 39, z gr. mr. 206; Czarnia os. 10, z gr. mr. 13; Kuze os. 16, z gi mr. 5: Bindużki os. 6, z gr. mr. 22; Ruda Ossowiecka os. 14, z gr. mr. 380. Nowogrodzkie leśnictwo rządowe, zwane dawniej Łach: potem Kupiski, obejmuje lasy dawnej puszczy nowogrodzkiej, rozciągającej się po brzegach rz. Pisi i w nizinie rozległej, przerzniętej przez Skrwę i Rozogę. Lasy te zajmują 31,892 m.
Puszcza nowogrodzka była własnością królewską; istniał tu dwór myśliwski, W 1808 odkryto bursztyn na gruntach wsi: Lipniki, Dębe, Łyse, położonych nad rz, Skrwą. Prawo poszukiwania bursztynu we wszystkich wsiach leśnictwa Nowogród i Mały Płock wydzierżawiano od 1816 do 1845 r. i później od 1852 do 1854 za sumę od 20 do 750 rubli srebrem rocznie. Ogółem dochód wyniósł 6392 rs,.

OBJAŚNIENIE SKRÓCEŃ
najczęściej w tem dziele używanych.